ŠIPAD

Snimljen 1981. u produkciji Sutjeska filma i režiji Bakira Tanovića, Šipad je promotivni film koji predstavlja istoimenog jugoslovenskog giganta industrije namještaja, kompaniju sa sjedištem u Sarajevu. „Nakon devet decenija postojanja, Šipad je narastao do ranga jedne od najvećih firmi ove vrste u Evropi“, navodi se u naraciji kratkog filma koji predstavlja ovaj “vodeći jugoslavenski kolektiv u oblasti šumarstva, prerade drveta i prometa“ u njegovom zenitu. Šipad je tada zapošljavao više od 70.000 radnika, u 54 tvornice i 150 robnih kuća, salona i prodavnica širom Jugoslavije, a izvozio je „namještaj u vrijednosti od blizu 100 miliona dolara godišnje“ u brojne zemlje Evrope, Amerike, Azije, Afrike i Australije.

Film počinje snimcima s prezentacije Šipada na Beogradskom sajmu, nastavlja se prikazom procesa rada u Šipadovim fabrikama, od obrade drveta do kontrole kvaliteta proizvoda, a završava kadrovima iz obdaništa, škola, planinskih domova, hotela, poslovnih i ostalih objekata sa Šipadovim elegantnim interijerom i namještajem. Ovi prizori popraćeni nostalgičnom muzikom nedvojbeno će kod mnogih gledatelja i gledateljica izazvati osjećanje sjete, s obzirom da je Šipad danas jedan od brojnih bosanskohercegovačkih privrednih giganata uništenih u procesima poslijeratne tranzicijske privatizacije.

Dvije stvari izdvajaju film Bakira Tanovića iznad razine prosječnog promotivnog uratka. Prva je zanatska vještina s kojom je urađen, pri čemu bitnu ulogu igra kamera Mustafe Mustafića, koji vještim korištenjem prirodnog svjetla i povremenim neobičnim uglom snimanja ili dinamičnim pokretom kamere čini film vizuelno atraktivnim. Drugi je blaga promjena paradigme u odnosu na poslijeratne jugoslovenske dokumentarce kao što su Priča o jezeru (1955) i Dalekovod (1957) Gojka Šipovca, u kojima je priroda predstavljena kao neprijatelj kojeg treba pokoriti zarad socijalističke modernizacije. U filmu Šipad možda i nije prisutna ekološka osviještenost, ali jeste težnja za suživotom čovjeka i prirode, ili kako bi to izrazio narator „ideja da se ukine posrednik između čovjeka kao prirodnog bića i prirode kao područja čovjekove društvenosti“. Nakon reza s kadra Šipadovog drvenog regala na total šume, glas naratora objašnjava da „ovdje, u osami bosanskih planina, u ovom zavičaju prirode, začinje se razgranata i složena Šipadova industrija namještaja.“ „Otud svijetle, izvorne boje punog drveta, predmeti koji pored funkcionalnosti i udobnosti udovoljavaju čovjekovoj težnji za neposredovanim doživljajem prirode“, poentira nešto kasnije.

Moguće je da su rane osamdesete momenat začinjanja ekološke svijesti u SFRJ, kad se pojavljuje ideja da priroda nije nešto što treba samo eksploatisati, već i čuvati. Nije slučajno da iste godine kad je snimljen Šipad počinje i emitovanje kultne televizijske emisije Živjeti s prirodom Nijaza Abadžića, jednog od pionira ekologije u Bosni i Hercegovini, a baveći se ovom tematikom malo kasnije veliki uspjeh postići će jugoslovenski reditelj Petar Lalović, autor dokumentaraca Poslednja oaza (1983) i Svet koji nestaje (1987). Šteta što je budućnost razvoja ove ideje, kao i ona Šipada samog, nasilno prekinuta raspadom države i ratovima devedesetih.